Effectief communiceren en presenteren – Tips van een acteur

Sta jij bij spreekbeurten, presentaties, of een verplichte speech verscholen achter je papiertje of bewerk jij de zaal als een bevlogen TedTalk spreker? Effectief communiceren en presenteren is waar acteurs hun leven aan wijden, maar je hoeft geen acteur te zijn om deze vaardigheden onder de knie te krijgen. 

Lees verder na de afbeelding.

Het doel van presenteren

Het doel bij een presentatie is natuurlijk dat jouw toehoorders echt begrijpen wat je hen vertelt, en dat je hun aandacht vast kunt blijven houden om je boodschap over te brengen. Het vergt lef om een groep mensen toe te spreken, en het loont natuurlijk altijd om je presentatie goed voor te bereiden, maar er is ook iets anders wat ervoor kan zorgen dat je een groep luisteraars aantrekt of afstoot. 

De voorbereiding van een acteur

In 2015 bereidde ik mij voor op de rol van Fred Graham in de Cole Porter musical Kiss Me, Kate. Omdat dit personage een gevierd Shakespeare acteur is en er veel Shakespeare scenes gespeeld worden in het stuk en omdat ik die scenes op grote Engelse podia zou spelen, werkte ik intensief met een coach van de Royal Shakespeare Company aan het uitvoeren van de Shakespeare tekst. 

Als onderdeel van die trainingen bespraken we een acteertechniek, waarvan ik meteen dacht dat heel veel mensen gebaat zouden zijn met die inzichten op het gebied van effectief communiceren en presenteren. Ik heb het over de Drie Cirkels van Aandacht.

Stanislavski methode: De drie cirkels

De Drie Cirkels van Aandacht is onderdeel van de Stanislavski techniek van acteren. Stanislavski is de grondlegger van het moderne ‘realistisch’ acteren.

De techniek wordt op verschillende manieren onderwezen en uitgelegd, dus het kan zijn dat wat ik ga uitleggen niet 100% strookt met wat er op de toneelschool wordt onderwezen, maar het werkt wel ter verduidelijking van dit onderwerp.

De Eerste Cirkel

Heb je wel eens een peuter in de zandbak bekeken? Zijn of haar wereld is heel klein, reikt eigenlijk niet verder dan zichzelf en de halve meter om zich heen waar de emmer en de schep liggen. Er speelt een hele wereld van aandacht af in die cirkel van anderhalve meter doorsnee.

Als je communiceert vanuit de eerste cirkel blijf je heel erg bij jezelf, treed je niet naar buiten, en treed je ook niet naar de ander – de luisteraar – toe. 

Je:

• mompelt;
• hebt geen oogcontact; 
• blijft hangen bij jezelf en in je gedachten;
• verschuilt je achter je aantekeningen, je taartje, of je opgetrokken muren.

Het effect is in ieder geval dat wat je zegt, bij de luisteraar niet aankomt. Na verloop van tijd zullen ze afhaken, hoe graag ze ook hadden willen horen wat je te zeggen had. 

Voor de introverten onder ons een opluchting, maar vaak niet handig of nodig!

De Tweede Cirkel

Om jou en mij heen ligt de tweede cirkel. Het is dat goede gesprek, waarbij je soms de buitenwereld vergeet. 

Je:

• kijkt elkaar aan;
• spreekstem wordt vanzelf helder en duidelijk;
• weet dat alles wat je zegt bij de ander aankomt, en je ziet het meteen als dat niet zo is;
• luistert ook naar de ander, en neemt dat mee in je respons;
• vindt dit fijn, en de ander ook. Zelfs als het onderwerp niet leuk is, gebeurt er tenminste iets waarvan jullie beiden beter worden.

Het effect is echte communicatie, je kunt je in het onderwerp verliezen, de tijd vliegt en naderhand kijk je met plezier terug op de interactie.

De Derde Cirkel

In de actiefilm moet de hoofdpersoon zijn manschappen aansporen tot grote daden met een opzwepende, inspirerende toespraak. Je hebt het tegen een grote groep mensen, er is nood bij, het is “you against the world”. 

Je:

• stem wordt krachtig;
• blaakt van zelfvertrouwen. Jij hebt de oplossing;
• boodschap is voor een groep mensen, en als iedereen het hoort komt het goed. “Luister mannen!”, is hoe je het liefst zou beginnen;
• duldt geen tegenspraak.

Het effect is dat – mits goed getimed (wat het in de film natuurlijk altijd is) – je een groep overtuigt van je kunnen en gelijk. 

In het dagelijks leven is die timing meestal niet aanwezig. Met als gevolg dat je in eerste instantie krachtig, alwetend en vertrouwenwekkend overkomt. Maar al snel ervaart de toehoorder dit als schreeuwerig, dominerend, onderdrukkend en ronduit vervelend. 

Men luistert naar je omdat het moet en omdat ze vastzitten, maar niet omdat je hen inspireert. Dit is omdat de communicatie eenrichtingsverkeer is. Zo houd je mensen niet betrokken. 

Kijk eens naar de mensen in je omgeving – werk, familie, vriendenkring. Zijn er duidelijke eerste, tweede, of derde kringers? Natuurlijk blijft niemand in één cirkel hangen. Erkennen en herkennen zijn de eerste stappen naar verbetering, dus kijk eens in je eigen communicatie vanuit welke cirkel je opereert. Probeer eens van de ene naar de andere cirkel te stappen en zie wat voor effect dat heeft op je gesprekspartner.

Effectief Communiceren

De meest effectieve communicatie gebeurt dus in de tweede cirkel. Het is daarbij niet afhankelijk van het volume waar je mee spreekt. Je kunt fluisteren terwijl je oogcontact houdt met je gesprekspartner. Zolang je duidelijk en met intentie spreekt, kun je voelen of het bij de ander aankomt of niet. Binnen de tweede cirkel kun je zelfs enkel met je ogen effectief communiceren. 

Bij spreken voor grote groepen zijn mensen sneller geneigd de derde cirkel op te zoeken om het gevoel te hebben dat ze de hele groep bereiken, maar effectief is dat dus niet. Je kunt daarentegen de tweede cirkel oprekken om alle mensen in de zaal te omsluiten en iedereen het gevoel te geven dat je het persoonlijk tegen hen hebt. Ziedaar de truc van charismatische sprekers. Ze spreken tegen de zaal als tegen een goede vriend. Dat vergt oefening, maar de oefening ligt er vooral in om het gevoel van de tweede cirkel in jezelf te herkennen en te kunnen oproepen. 

Hoe kan ik dit oefenen?

De overeenkomst tussen een ‘zelfhulp’ stuk en een recept lezen, is wat je de mensen uiteindelijk voor kunt schotelen: 

Doorlezen en niks doen geeft geen taart.
Lezen en een beetje plukjes uit de tekst halfslachtig uitproberen geeft een mislukte taart.
Lezen en doen geeft een taart.
Lezen, begrijpen, oefenen en inzicht krijgen geeft meesterlijke taarten. 

Wat voor taart gaan we maken?

1. Lees het onderstaande stuk (of een ander vertellend stuk) hardop voor. 
2. Lees de kenmerken van de cirkels terug en lees het stuk nog eens op die manier hardop voor. Begin je een verschil te voelen? Kun je de cirkels identificeren? (Een tip voor de derde cirkel: spreek alsof je een CEO bent die voor een zaal van 3000 mensen de koers van het bedrijf gaat verklaren en dat inleidt met een “persoonlijk verhaal wat heeft geleid tot een belangrijk inzicht.”)
3. Zeg de tekst hardop tegen jezelf in de spiegel of tegen een denkbeeldige vriend of vriendin. Of misschien heb je een hele lieve geduldige partner die jou wil aanhoren. Of misschien blijft de hond net lang genoeg zitten. Probeer het in ieder geval tegen iemand anders te hebben en kijk wanneer je voelt of de tekst aankomt of niet, en waarom dat is, probeer het vanuit de verschillende cirkels.
4. Next Level: Nu je de tweede cirkel goed aanvoelt, lees de tekst in de tweede cirkel voor aan iemand (echt of denkbeeldig), en zeg de tekst steeds zachter, intiemer, maar zorg dat je niet de eerste cirkel inschiet. Voel waar die grens ligt en kijk hoe ver je binnen de tweede cirkel in volume kan afnemen.
5. Spreek de tekst nu vanuit een rustig tweede cirkel gevoel, en ga langzaam steeds luider spreken maar zorg ervoor dat je niet de derde cirkel ingaat. Blijf in de tweede, hoe heftiger en emotioneler het ook wordt, zorg dat het blijft landen bij de ander en dat je het twee-richtingsgevoel met de ander blijft vasthouden. 

Oefentekst presenteren

“Ik heb een doosje. Zo’n donker houten doosje, ingelegd met ivoor of parelmoer in steeds kleiner wordende vierkantjes. Het is zo’n Aziatisch doosje, zo een van een markt. Ik heb hem lang geleden gekregen van een goede vriend. Die was naar Indonesië geweest en had hem meegenomen. Misschien worden die doosjes bij de vleet gemaakt voor al die toeristen en dagjesmensen die de Pasar Malam Besar Experience willen meemaken, maar als ik het doosje zie, en daar mijn gedachte over laat gaan, zie ik een oude man voor me. Een oude man die op een zwoele lentenacht de laatste hand legt aan het doosje. Voorovergebogen op een laag krukje of in kleermakerszit op een rieten mat, zoekt hij met zorg het volgende stukje ivoor of ebbenhout of parelmoer uit en bevestigt het met trefzekere hand op het dekseltje. En als het af is, is hij tevreden. Hij maakt al heel lang doosjes. Het is iets wat hij heel goed kan. En nu staat dat doosje dus bij mij. Boven op mijn bureau. Ik houd daar mijn brieven in, herinneringen aan personen die veel voor mij betekenen en betekend hebben.”

Effectief Presenteren

Bij je eerstvolgende presentatie, weet je wat je te zeggen hebt. Je kijkt rond in de zaal en je ziet geen collega’s, geen belangrijke, of vervelende mensen, maar stuk voor stuk personen die jij wat moet vertellen. Je roept het tweede cirkel gevoel op en begint te spreken. Misschien richt je je in het begin op iemand die jou ligt, zodat je die vertrouwensband van de tweede cirkel makkelijker voelt. Hou hem daar. Je hoeft niet iedereen stuk voor stuk in de ogen te kijken; je richt je verhaal naar de mens die daar zit, of de verschillende groepjes in de zaal, of de hele zaal  – ze zitten allemaal in jouw tweede cirkel en je vertelt ze gewoon iets wat je ze wilt laten weten.