Democratie in Nederland

De staatsvorm van Nederland is een democratie. De democratie in Nederland is niet hetzelfde qua functioneren en indeling als die in andere landen, er bestaan namelijk meerdere soorten democratieën. In dit blog vertellen we meer over het begrip democratie, over de geschiedenis ervan en in het bijzonder over de democratie in Nederland. Tenslotte vertellen we kort nog iets over andere staatsvormen. 

Team Kennisdomein

30 april 2023 ·

6 minuten Leestijd

5.0K X Bekeken

Lees verder na de afbeelding.

Betekenis democratie

Het woord democratie komt van de Griekse woorden dèmos (wat volk betekent) en kratein (wat heersen betekent). Deze twee woorden samen betekenen dus heersen door het volk. Dat wil overigens lang niet altijd zeggen dat het gehele volk meeregeert. Zeker in vroeger tijden was niet iedereen bevoegd om mee te beslissen. Je moest voldoen aan bepaalde voorwaarden en tot nog niet zo lang geleden waren bijvoorbeeld vrouwen in Nederland uitgesloten van het stemrecht. 

De geschiedenis van de democratie

De democratie is al zo’n 2500 jaar oud. In het Athene tijdens de Griekse Oudheid, in de zesde tot vierde eeuw voor Christus, stemden alle vrije burgers tijdens de centrale volksvergadering. Ze stemden over wetgeving en benoemingen voor belangrijke posten. Lang niet iedereen kon hier aan meedoen. Zo mochten onder andere vrouwen, slaven en vreemdelingen niet stemmen. In latere democratieën werkte het nog weer anders. In de Romeinse Republiek bijvoorbeeld werden de vrije handwerkslieden vertegenwoordigd door volkstribunen maar de werkelijke macht lag bij de senaat die weer werd samengesteld door de elite. Dit model werd lange tijd als het ideale model van een democratie gezien. 

De moderne democratie zoals wij die nu kennen kwam pas vrij recent tot stand. Zo mochten vrouwen in veel democratische landen pas stemmen na de Eerste Wereldoorlog en zwarte mensen in de VS pas rond 1960/1970. 

Soorten democratie

Er zijn twee basisvormen van de democratie die op hun beurt weer varianten kennen.

De basisvormen van de democratie zijn:

• Directe democratie
• Representatieve democratie

De directe democratie is een uitvloeisel van de oorspronkelijke vorm zoals bij de oude Grieken. Beslissingen worden genomen door een meerderheid van stemmen. Er kleven ook gevaren aan: er kan over een beslissing onvoldoende zijn nagedacht of de ene beslissing kan door de andere worden opgevolgd zonder gedegen onderzoek. Een ander risico is mogelijke tirannie door de meerderheid. 

De Volksvergadering is een vorm van directe democratie, die onder meer wordt toegepast in Athene, Zwitserland en Noord-Amerika.

De representatieve democratie wordt ook wel de parlementaire democratie genoemd. Deze vorm is ontstaan omdat het praktisch vaak niet mogelijk is alle mensen over elk onderwerp te laten meebeslissen. Daarom ontstond het kiesstelsel, verschillend per land. Sommige landen sturen van verschillende landsdelen, bijvoorbeeld provincies, een afgevaardigde. In andere landen worden een bepaald aantal zetels verdeeld naar aanleiding van de landelijke uitslagen.

De gekozen burgers hebben bepaalde bevoegdheden voor een bepaalde tijd, representeren het volk en voeren de wil van dat volk uit.

Varianten op deze twee basisvormen zijn onder meer:

• De demarchie waarbij de volksvertegenwoordigers worden aangewezen door middel van loting
• Consensusdemocratie waarbij het bestuur plaatsvindt door middel van consensus (overeenstemming)
• De participatiedemocratie waarbij de burger beleidsbepalende invloed heeft, bijvoorbeeld door middel van referenda
• Deliberatieve democratie waarbij de publieke besluitvorming via informatievergaring, overleg en de uitwisseling van argumenten centraal staat.

De politieke situatie in Nederland

In Nederland kennen we een parlementaire democratie. Daarnaast is er ook sprake van een constitutionele monarchie, een gedecentraliseerde eenheidsstaat en van consensusdemocratie.

We kennen een aantal politieke instituties waarvan de belangrijkste zijn:

• De Koning
• Het Kabinet
• De Staten-Generaal
• Het Rechtssysteem

Daarnaast zijn er drie belangrijke Colleges die geen politieke maar wel een heel belangrijke rol spelen:

• Raad van State
• Gemeenten/Provincies/Waterschappen
• Sociaaleconomische Raad

De Koning

Nederland heeft een Koningshuis en volgens onze Grondwet is de Koning het staatshoofd van Nederland. Hij (of zij, als we een Koningin hebben) maakt deel uit van de regering. Enkele taken van de Koning: ondertekenen van wetten, voorzitter Raad van State, benoemen van ministers en de Koning is betrokken bij de kabinetsformatie. Daarnaast vertegenwoordigt de Koning Nederland in het buitenland. De Koning heeft drie belangrijke rechten: het recht om te worden geïnformeerd, om aan te moedigen en om te waarschuwen. 

Het kabinet

De Regering bestaat uit alle ministers en de Koning, het kabinet uit de ministers en staatssecretarissen en de ministerraad uit alleen de ministers. De Minister-President is voorzitter van de ministerraad.
Het Kabinet neemt beslissingen en is verantwoording schuldig aan de Staten-Generaal. Wordt het vertrouwen in een minister of staatssecretaris door de Staten-Generaal met meerderheid van stemmen opgezegd, dan dient deze te vertrekken. 

De Staten-Generaal

De Staten-Generaal bestaat uit de Eerste en Tweede Kamer. Beide kamers stemmen al dan niet in met wetgevingsvoorstellen en kunnen ministers ter verantwoording roepen. 

De Tweede Kamer heeft 150 leden die eens in de vier jaar worden gekozen. Dit gebeurt aan de hand van kieslijsten van politieke partijen. Hier komt de democratie echt tot uitdrukking, op de dag dat elke Nederlander die daartoe bevoegd is zijn of haar stem mag uitbrengen. 

De Eerste Kamer heeft 75 leden die eveneens om de vier jaar worden gekozen. Zij worden gekozen door de leden van de Provinciale Staten, dit zijn zogenaamde getrapte verkiezingen. 

Het Nederlands kiesstelsel is weer heel anders dan het Amerikaanse, ook vooral wat betreft het kiezen van de President. In Amerika wordt deze rechtstreeks gekozen, in Nederland is de Minister-President doorgaans het hoofd van de politieke partij met de meeste stemmen. Lees hierover ook meer in ons blog over de Amerikaanse Presidentsverkiezingen. 

Andere staatsvormen

Naast de democratie bestaan er wereldwijd nog vele andere staatsvormen. We benoemen er hier enkele kort. 

Dictatuur: ook wel alleenheerschappij genoemd. Dit is een regeringsvorm waarbij alle macht bij één persoon of bij een kleine groep mensen berust. Voorbeelden zijn Noord-Korea en Tsjaad. 

Een-partijstaten: dit zijn staten waar de politieke macht geconcentreerd is in één enkele politieke partij. Voorbeelden hiervan zijn landen als China, Cuba en Vietnam.

Theocratie: een staatsvorm waarin de godheid als onmiddellijke gezagsdrager wordt beschouwd. Voorbeelden zijn Japan, Israël en Egypte. 

Absolute monarchie: Dit zijn monarchieën waar de monarch (koning of keizer) het hoofd is van de uitvoerende macht en alle macht uitoefent. Voorbeelden zijn Oman, Qatar en Saoedi-Arabië. 

Eerste publicatie op: 2 september 2022

• Deel Artikel:

Nederland Politiek

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie