Leerplicht en startkwalificatie

Nederland kent de zogenaamde leerplicht. Dit is een wet waarin is vastgelegd dat kinderen verplicht onderwijs moeten volgen. Daarnaast bestaat er ook de plicht een startkwalificatie te behalen. In dit artikel leggen we uit wat de leerplicht inhoudt en wat die startkwalificatie precies is. Ook vertellen we meer over mogelijke uitzonderingen voor bepaalde groepen kinderen en over bijvoorbeeld het  thuisonderwijs. Meer interessante artikelen over kind gerelateerde onderwerpen lezen? Lees onze blogs over de seksuele ontwikkeling, over kinderbijslag en kindgebonden budget. 

Team Kennisdomein

30 april 2023 ·

7 minuten Leestijd

7.0K X Bekeken

Geschiedenis van de leerplicht in Nederland

De leerplicht bestaat in Nederland al sinds 1 januari 1901. Die leerplicht gold toen voor kinderen vanaf 6 jaar tot hun 12^e verjaardag. De wet was soepel. Zoons van boeren mochten tijdens de oogsttijd thuis blijven om te helpen op het land. Meisjes mochten thuis blijven als ze daar nodig waren bij de verzorging van het gezin. In 1928 werd de leerplicht verlengd van 6 naar 7 jaar en in 1942 naar 8 jaar onderwijs. In 1969 volgden meer uitbreidingen: de leerplicht gold voor 9 jaar onderwijs en er werd een toezichthouder aangesteld. Thuisonderwijs werd afgeschaft, kinderen moesten voor onderwijs verplicht naar school.

In 1975 volgde nog een wijziging: de leerplicht gold nu voor 10 jaar onderwijs en werd gevolgd door een partiële leerplicht voor kinderen die nog geen 17 jaar oud waren.
In 1985 werd het kleuteronderwijs samengevoegd met het basisonderwijs en konden kinderen vanaf 4 jaar naar school hoewel de leerplicht pas op hun 5^e verjaardag inging. Dat is overigens nog steeds zo. 

Huidige leerplicht

De huidige leerplicht is nog steeds geregeld in de Leerplichtwet van 1969, uiteraard met de nodige wijzigingen. Nu, in 2022, zijn kinderen leerplichtig vanaf hun 5^e jaar tot hun 16^e jaar. In de praktijk gaan de meeste kinderen naar school als ze 4 jaar oud zijn. Ze móeten naar school de maand nadat ze 5 jaar zijn geworden. Is je kind jarig op 7 oktober en wordt het 5 jaar oud, dan moet het per 1 november verplicht naar school en wel tot en met het schooljaar waarin het kind 16 jaar wordt. Daarnaast geldt de zogenaamde kwalificatieplicht. 

De kwalificatieplicht

De overheid wil bevorderen dat zoveel mogelijk kinderen het onderwijs verlaten met een diploma op zak. Daartoe, en om voortijdige schooluitval zoveel mogelijk te voorkomen, is per 1 augustus 2007 de kwalificatieplicht in het leven geroepen. Om aan deze plicht te voldoen moet een kind minimaal een havo- of vwo-diploma hebben óf een mbo-niveau 2 diploma (middelbaar beroepsonderwijs). Dit geldt (ook) voor kinderen tussen de 16 en 18 jaar, ook al geldt de leerplicht voor hen dan niet meer. Door de kwalificatieplicht wordt de leerplicht dus in bepaalde gevallen verlengd. 

Kwalificatieplicht tot 18 jaar en tot 23 jaar

Als een kind 16 jaar wordt en in dat leerjaar niet voldoet aan de kwalificatieplicht, wordt de leerplicht verlengd totdat het kind wél voldoet aan die plicht of 18 jaar wordt. Het kind moet dan nog op school blijven en minimaal een havo-diploma, vwo-diploma of een mbo-niveau 2 diploma behalen. Is dat nog niet gelukt als het kind 18 jaar wordt? Dan vervalt de kwalificatieplicht maar krijgt het kind nog tot zijn of haar 23^e jaar hulp van Regionale Meld- en Coördinatiepunten (RMC) om toch een startkwalificatie te halen. Dit is niet verplicht maar wel verstandig. Immers, een diploma vergroot de kansen op een baan. De medewerkers van het RMC helpen jongeren zonder startkwalificatie een passende opleiding te vinden of helpen hen bij het zoeken naar werk waarmee zij een opleiding kunnen combineren. Ook zijn er nog andere mogelijkheden voor hulp en zorg. 

Vrijstelling leerplicht en kwalificatieplicht

Niet alle kinderen kunnen voldoen aan de leerplicht. Hetzij omdat ze lichamelijk of verstandelijke beperkingen hebben, hetzij omdat ze heel moeilijk leren of om andere zwaarwegende redenen. De ouders dienen uiteraard voor hun kind een ontheffing van de leerplicht aan te vragen. Op hen rust volgens de wet de plicht hun kind in te schrijven bij een school en te bevorderen dat hun kind die school ook bezoekt. De ontheffing van de leerplicht ontslaat hen van die verplichting.

Wel moet een kind dat is vrijgesteld van de leerplicht ander onderwijs krijgen, uiteraard indien dit mogelijk is. Denk bijvoorbeeld aan thuisonderwijs of ander vervangend onderwijs.

Enkele gronden waarop ontheffing van de leerplicht kan worden gedaan:

• Lichamelijke en/of geestelijke beperking
• Indien geen school kan worden gevonden die aansluit bij de gewenste richting; dit binnen redelijke afstand tot de woning
• Indien het kind geen vaste woon- of verblijfplaats heeft en geen enkele school in Nederland voldoet aan de wensen en eisen
• Indien het kind staat ingeschreven bij een school in het buitenland en deze ook regelmatig bezoekt

Voor kinderen vanaf 14 jaar kan nog een speciale uitzondering worden gemaakt, zij het dat hieraan strenge regels zijn verbonden. In dat geval geldt voor maximaal een jaar de vervangende leerplicht en dient het kind na een jaar weer in te stromen bij het reguliere onderwijs. Vervangende leerplicht kan worden aangevraagd bij Burgemeester en Wethouders van je gemeente. 

Tijdelijke afwezigheid

Kinderen moeten, behalve tijdens schoolvakanties, elke schooldag aanwezig zijn. Soms kan een kind de school niet bezoeken en mag gebruik worden gemaakt van de verzuimregeling. Dit is het zogenaamde geoorloofde verzuim. Onder het geoorloofd verzuim valt: 

• Ziekte
• Schoolsluiting
• Vervulling van plichten in verband met levensovertuiging (godsdienst)
• Gewichtige omstandigheden zoals een huwelijk of sterfgeval binnen de naaste familie, zeer slechte weersomstandigheden

Geoorloofd verzuim kan worden aangevraagd bij de directeur van de school.

Daarnaast kan bij de directeur ook extra vakantieverlof worden aangevraagd. Dit kan voor maximaal 10 schooldagen per jaar. Extra vakantieverlof kan alleen worden aangevraagd als het een gezin betreft dat in verband met seizoensgebonden werkzaamheden in de zomermaanden niet met vakantie kan. in feite zal dit extra vakantieverlof vrijwel niet worden verleend omdat de leerplichtambtenaar, die de scholen controleert, bijzonder streng is en bestraffend richting de directeur kan optreden.

Handhaving leerplicht

Als de overheid burgers ergens toe verplicht, moet deze de regels ook handhaven. Er is dus handhaving op de leerplicht. De meeste gemeenten hebben een leerplichtambtenaar die controleert of kinderen en jongeren (en hun ouders) voldoen aan de leerplicht. Handhaving komt regelmatig voor. Na een melding stelt de leerplichtambtenaar een onderzoek in en probeert het verzuim te stoppen. Het gaat dan bijvoorbeeld om kinderen die (veel) spijbelen. Vaak wordt een boete opgelegd aan bijvoorbeeld ouders die hun kind buiten de schoolvakantie meenemen voor een reisje. 

Lukt het de leerplichtambtenaar niet het verzuim te stoppen, dan kan een proces-verbaal worden opgemaakt. De ouders maar ook de leerling zelf kan verantwoordelijk worden gesteld voor het verzuim. Kinderen vanaf 12 jaar zijn zelf mede verantwoordelijk voor hun leerplicht en het regelmatig bezoeken van hun school. Het verzuim moet wel verwijtbaar zijn. Dit wil zeggen dat het verzuim niet nodig was, bijvoorbeeld in verband met ziekte. 

In veel gevallen zal de Raad voor Kinderbescherming worden ingeschakeld, zeker als het om jongere kinderen gaat. De RvK stelt in dat geval een strafadvies op.
Als het om oudere kinderen gaat wordt Halt nogal eens ingeschakeld. 

Halt en schoolverzuim

Bureau Halt helpt jongeren tussen de 12 en 23 jaar die dreigen te ontsporen weer op de rails te zetten. Het gaat dan om onder meer jeugdcriminaliteit en ander strafbaar gedrag en om schoolverzuim. Bij Halt krijgt een jongere een tweede kans zonder dat deze een strafblad krijgt. 

Jaarlijks krijgen zo’n 16.000 jongeren een Halt-interventie opgelegd. Ze worden doorverwezen door school, de gemeente of door bijvoorbeeld een sportvereniging. 

Bij de Halt-interventie schoolverzuim worden jongeren met beginnend schoolverzuim geholpen weer in het goede spoor te komen. Er worden gesprekken gevoerd met de jongere en met diens ouders of verzorgers en met leerkrachten. Ze worden gemotiveerd weer naar school te gaan en krijgen leeropdrachten. Soms is andere hulp nodig en dan kan Halt daarnaar verwijzen. 

Om in aanmerking te komen voor een Halt-interventie schoolverzuim gelden de volgende voorwaarden:

• Het gaat om een jongere die tussen de 12 en 18 jaar oud is, én leerplichtig
• De jongere stemt zelf in met de interventie
• De ouders van een kind tot 16 jaar stemmen in met de interventie
• Er is sprake van minimaal verzuim: 9 uur afwezig, 12 keer te laat en maximaal van 60 uur afwezig en/of 60 keer te laat komen
• De jongere heeft zelf het initiatief genomen tot het verzuim
• Er is geen sprake van ernstige psychische/psychiatrische problemen 
• De jongere is niet eerder voor schoolverzuim naar Halt verwezen.
  
  

Eerste publicatie op: 3 juni 2022

• Deel Artikel:

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie