Waar komt de Nederlandse taal vandaan?

Duik met ons in de fascinerende oorsprong van de Nederlandse taal. Ontdek haar Indo-Europese wortels, de evolutie door de eeuwen heen, en hoe zij blijft veranderen. Lees snel verder!

Team Kennisdomein

3 juni 2023 ·

9 minuten Leestijd

9.8K X Bekeken

De vraag waar de Nederlandse taal vandaan komt is niet in een paar woorden te beantwoorden. Het gebruik van gesproken taal dateert al van duizenden jaren. Omdat de geschreven taal van veel recenter datum is, is het lastig om precies na te gaan waar een taal vandaan komt en hoe deze is ontstaan. Immers, het is nergens bijgehouden en opgeschreven. 

Taal is een levend iets en ook nu nog verandert onze taal voortdurend. In dit artikel bekijken we in hoofdlijnen waar de Nederlandse taal vandaan komt en hoe de laatste eeuwen onze taal in beweging is geweest. Wist je dat er op dit moment over de hele wereld zo’n 6000 verschillende talen worden gesproken? Naar verwachting zal hier over 100 jaar nog maar de helft van over zijn.  

Lees verder na de afbeelding.

De stamreeks – Nederlands van vroeger tot nu 

De Nederlandse taal is een Indo-Europese taal. De Indo-Europese talen ontstonden zo’n 6000 jaar geleden, dus 4000 jaar voor Christus, in gebieden rond de Zwarte Zee. Zo’n 2000 tot 3000 jaar voor Christus bevolkten de sprekers van Indo-Europese talen het noorden van Europa. Hier ontstond door klankverschuivingen de zogenaamde Proto-Germaanse taal, vermoedelijk in de regio rond Denemarken. 

Rond 800 voor Christus verspreidden deze mensen zich over een groter gebied. Rond 200 voor Christus woonden er Germanen op het grondgebied dat nu Nederland is. Zij spraken Germaanse talen die onderling steeds meer gingen verschillen. Hieruit kwam naast het Nederlands bijvoorbeeld ook het Duits, Engels en Fries voort. 

Heb je hulp nodig bij tekstschrijven, neem dan contact met ons op of download ons gratis e-book boordevol tips.

Indo-Europese talen

De oorsprong van de Nederlandse taal ligt dus in de Indo-Europese taal. Dit is een taalfamilie van meer dan 400 talen die momenteel over vrijwel de hele wereld worden gesproken. De oorsprong van de Indo-Europese talen ligt in zuidelijk Azië en in Europa. Het is gemeten naar het aantal sprekers de grootste taalfamilie. De eerste studies naar de Indo-Europese talen dateren uit 1583. Naast landen in Europa zijn er ook veel gebieden in India en Iran waar Indo-Europese talen worden gesproken. Overigens worden dit Indo-Iraanse talen genoemd. Deze talen zijn nauwer aan elkaar verwant dan de Indo-Europese talen die in Europa worden gesproken. 

De Indo-Europese talen verspreidden zich steeds verder door heel Europa. Deze talen verdrongen de talen die destijds in deze gebieden werden gesproken. Zo zijn de Keltische talen, talen die wijdverbreid waren in West-Europa, vrijwel helemaal verdrongen door de Germaanse en Romaanse talen. Hetzelfde gebeurde met de talen van gekoloniseerde landen. De taal die in gekoloniseerde landen werd gesproken, werd geheel of bijna geheel verdrongen door de taal van het land dat een bepaald gebied koloniseerde. Het gaat dan vooral om Spaans, Frans, Engels en Portugees. Het gevolg hiervan is dat tegenwoordig bijna de helft van de hele wereldbevolking een Indo-Europese taal als moedertaal heeft. 

Proto-Germaanse taal

Het Proto-Germaans wordt ook wel het Oergermaans genoemd. Toen de mensen zich verspreidden over Europa, ontstonden er nieuwe talen vanuit klankverschuiving. Een voorbeeld: piscis werd fish en pater werd father. Ook veranderde de klemtoon van woorden. Er ontstonden nieuwe talen zoals het Oudnoords, Oudsaksisch, Oudengels en het Oudhoogduits. Daaruit kwamen weer andere talen voort zoals het Oudnederfrankisch en het Gotisch. Uiteindelijk ontstonden de Germaanse talen zoals het Noors, Nedersaksisch, Engels en het Westerlauwers. Er ontwikkelden zich dochtertalen waarbij het Nederlands een dochtertaal is van het Oudnederfrankisch. 

Germaanse talen

Op dit moment is de grootste Germaanse taal het Engels. Het is de moedertaal van honderden miljoenen mensen. Ook het Duits is een grote Germaanse taal; het wordt gesproken door meer dan 100 miljoen Europeanen. Het Nederlands wordt door ongeveer 25 miljoen mensen gesproken. Kleinere Germaanse talen zijn onder meer het Zweeds, het Deens en het Noors. Over de hele wereld spreken ongeveer 560 miljoen mensen een Germaanse taal als moedertaal. Veel mensen spreken ook meer dan één Germaanse taal. 

De Germaanse talen zijn dus voortgekomen uit het Indo-Europees en vervolgens het Proto- Germaans. In eerste instantie was er één Germaanse taal met verschillende dialecten. Deze dialecten hebben zich ontwikkeld tot zelfstandige Germaanse talen. 

Voor wat betreft de ontwikkeling van de Germaanse talen is een aantal kenmerken te onderscheiden. Om te beginnen is er de klankverschuiving die ook bekend staat als de Wet van Grimm. Deze klankverschuiving is een vrij ingrijpend proces geweest. Daarnaast is een belangrijk kenmerk van de ontwikkeling het verdwijnen van ongeveer de helft van de acht naamvallen die bestonden in de Indo-Europese taal. Dit kenmerk is bijvoorbeeld bij de Baltische en Slavische talen wel in stand gebleven. Een derde kenmerk van de Germaanse talen is dat er zowel sterke als zwakke vormen van het bijvoeglijk naamwoord bestaan. Een voorbeeld : nieuw huis en nieuwe huis. 

Heb je hulp nodig bij tekstschrijven, neem dan contact met ons op of download ons gratis e-book boordevol tips.

Waar wordt Nederlands gesproken?

Voor zo’n 25 miljoen mensen is het Nederlands de moedertaal. Het Nederlands (of de creoolse varianten) wordt gesproken in delen van Afrika, Noord-Amerika en Zuid-Amerika en uiteraard in Europa. Europa is hierbij verreweg de belangrijkste want meer dan de helft van alle Nederlandse moedertaalsprekers woont in Europa. 

Hierbij moet overigens worden aangetekend dat het Afrikaans inmiddels een zelfstandige status heeft gekregen. Deze zelfstandige taal wordt in Zuid-Afrika en Namibië gesproken. Een overzicht, waarbij de cijfers uit 2019 dateren: 

• Nederland: 17,5 miljoen 
• Vlaams gewest In België: 6,7 miljoen 
• Nederlandstalige Brusselaars : 130.000
• Suriname: 0,5 miljoen 

Recente geschiedenis van het Nederlands

Zoals we in het begin van dit artikel al hebben gezegd, verandert een taal voortdurend. Het Nederlands van een paar eeuwen geleden is heel anders dan van 100 jaar geleden en van nu. De regels en woorden van het huidige ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) veranderen ook steeds. Het ABN is de neutrale omgangstaal die wordt gebruikt in bijvoorbeeld het nieuws en bij rechtszaken. Dialecten worden op dit soort plekken zoveel mogelijk vermeden om te voorkomen dat mensen elkaar niet goed begrijpen. Er ontstaan ook voortdurend nieuwe woorden, puur omdat ook de omgeving waarin wij leven steeds verandert. Behalve dat er steeds nieuwe woorden bij komen verdwijnen er ook woorden. Wie kent bijvoorbeeld nog het woord hartwater of kapothoed? Ook kan de uitspraak of de betekenis van een woord veranderen. Zo betekende het woord willekeurig vroeger juist een specifiek iets terwijl het woord willekeurig nu het tegenovergestelde betekent. De eerste officiële spellingvoorschriften dateren van ca 1800. In 1863 stelden Matthias de Vries en Allard te Winkel spellingregels op die nu nog steeds gelden. In 1882 werden deze spellingregels ook door de Nederlandse Regering erkend door deze te gebruiken in het Wetboek van Strafrecht. 

Ongeveer 50 jaar later verscheen het eerste deel van een woordenboek: het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Het laatste deel van het WNT werd pas in 1998 voltooid. Het WNT is het grootste woordenboek ter wereld en bestaat uit veertig delen met in totaal 45.000 pagina’s. 

De opmars van het Standaardnederlands 

Steeds meer mensen spreken -en schrijven- Standaardnederlands. Deze opmars vond vooral plaats in de 20e en 21e eeuw. Hiervoor zijn drie belangrijke oorzaken aan te wijzen:

• Onderwijs. Aan het begin van de 20e eeuw konden veel mensen nog niet lezen en schrijven en het onderwijs was nog niet van hoog niveau. In de loop van de 19e eeuw kwamen er meer scholen en betere opleidingen, ook voor onderwijzers. De leerplicht werd ook stapsgewijs verlengd waardoor het onderwijs een steeds belangrijkere plaats innam. 
• Het verkeer. Door de komst van de trein en de auto konden mensen zich sneller verplaatsen. Gevolg hiervan was dat mensen meer met elkaar in contact kwamen en ook veel vaker in streken kwamen waar een ander dialect werd gesproken. Het was soms lastig om elkaar te verstaan waardoor er behoefte was aan standaardtaal. 
• Media en telefoon. Kranten, radio en televisie bevorderden de passieve beheersing van het Nederlands; het lezen en schrijven. De telefoon bevorderde de actieve beheersing van het Nederlands; het spreken. Daarnaast zorgden media en telefoon er voor dat we gemakkelijker met elkaar in contact kwamen en het dialect werd vervangen door een standaardtaal. 

Toekomst van de Nederlandse taal 

Dat de Nederlandse taal in de toekomst zal veranderen is zeker maar hoe deze taalverandering eruit zal zien weet men niet. In de 19e eeuw vond men dat veranderingen een taal minder goed maakten, maar 100 jaar later was men juist van mening dat taalaanpassingen de taal juist doeltreffender maakten. Op dit moment is men van mening dat veranderingen een taal niet slechter of beter maken maar ervoor zorgen dat taal beter past bij de tijd van dat moment. 

Veranderingen van taal hangen grotendeels samen met actuele ontwikkelingen. Elk jaar zijn er weer allerlei nieuwe woorden die daarvoor nog niet bestonden. Een kind dat nu een muis voor zijn of haar verjaardag vraagt zal een heel ander cadeautje krijgen dan 100 jaar geleden. De komst van computers is van grote invloed geweest op onze taal. Niet alleen hebben we veel nieuwe woorden gekregen, dit zijn ook vaak Engelse woorden. Engels is sowieso een veel grotere rol gaan spelen in onze taal. 

Heb je hulp nodig bij tekstschrijven, neem dan contact met ons op of download ons gratis e-book ⤵

Gratis ebook – Eerste hulp bij tekstschrijven!

✅ Direct gratis in je mailbox
✅ Leer direct meer over ezelsbruggetjes, de valkuilen van tekstschrijven en het bepalen van een doel voor je tekst
✅ Geschreven door de specialisten van Kennisdomein

Andere blogs uit deze reeks

1. Waar komt de Nederlandse taal vandaan?
2. De officiële taalniveaus in Nederland
3. Hoe kundig zijn wij in de Nederlandse taal in 2021
4. Veel gemaakte fouten in de Nederlandse taal
5. De d’s en de t’s, waar komen ze vandaan?
6. Wat zijn koppelwoorden en waarom zou je ze moeten gebruiken?
7. Handige ezelsbruggetjes in de Nederlandse taal
8. Het belang van goede teksten
9. De rol van tekst op social media
10. Waarom SEO belangrijk is
11. Op zoek naar synoniemen
12. Medelanders en het Nederlands

Eerste publicatie op: 5 mei 2021

• Deel Artikel:

Communicatie Nederland NLmaand Tekstschrijven

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie